Όλοι οι γονείς όταν περιμένουν μωρό αναρωτιούνται σε ποιον από τους δύο θα μοιάσει μεγαλώνοντας...
Θα πάρει άραγε τα μπλε μάτια του μπαμπά;
Το σώμα της μαμάς; Ή θα έχει χαρακτηριστικά και από τους παππούδες;
Η τελική απάντηση θα έρθει φυσικά με τα χρόνια, όμως, οι γενετιστές λένε ότι υπάρχει τρόπος να κάνετε μία λίγο πιο σίγουρη... «μαντεψιά»! Δείτε πώς:
Χρώμα ματιών
Το πιθανότερο είναι ότι, αν τόσο εσείς όσο και ο σύντροφός σας, έχετε καστανά μάτια, θα έχει και το μωρό σας –σωστά; Λάθος. Σύμφωνα με τη γενετίστρια και καθηγήτρια του Emory University School of Medicine, Kate Garber, από δύο γονείς με καστανά μάτια μπορεί να προκύψει μωρό με μπλε μάτια. Και αυτό γιατί το χρώμα των ματιών καθορίζεται από πολλά γονίδια. Όπως χαρακτηριστικά εξηγεί η Garber «Ένα γονίδιο μπορεί να πει 'ας κάνουμε πολλά μπλε' και ένα άλλο να πει 'ας προσθέσουμε και μερικά καφέ' –είναι σα να απλώνεις σε ένα χαρτί πολλές στρώσεις από διαφορετικές μπογιές, τυχαία τη μία πάνω στην άλλη».
Ταυτόχρονα, άλλα γονίδια ελέγχουν την πυκνότητα του χρώματος. Δηλαδή, αν υπάρχει έντονο μπλε και λίγο καφέ μπορεί να προκύψουν ανοιχτόχρωμα καστανά μάτια. Έτσι, καταλήγει η Garber, ενώ παραδοσιακά πιστεύαμε ότι τα υπερισχύοντα γονίδια δημιουργούν το τελικό αποτέλεσμα, σήμερα ξέρουμε ότι ρόλο μπορεί να παίξουν και τα δευτερεύοντα. Αρκεί, βέβαια, στο γενεαλογικό δέντρο του μωρού να υπάρχουν άτομα με διαφορετικού χρώματος μάτια (να υπάρχουν π.χ. και γονίδια με μπλε χρώμα, όχι μόνο καφέ).
Χρώμα μαλλιών
Όταν ο ένας από τους δύο γονείς έχει ανοιχτόχρωμα μαλλιά δεν είναι δεδομένο ότι στο μωρό θα επικρατήσει το πιο σκούρο χρώμα μαλλιών, λένε οι επιστήμονες. Συγκεκριμένα, αν η μητέρα είναι ξανθιά και ο μπαμπάς καστανός, αλλά στην οικογένεια του μπαμπά υπάρχει κάποιος ακόμα ξανθός, το παιδί μπορεί να βγει ξανθό ή καστανόξανθο. Αυτό είναι ακόμα πιο πιθανό αν η μητέρα είναι κοκκινομάλα, γιατί τα κόκκινα μαλλιά απαιτούν δύο αντίγραφα τέτοιων γονιδίων (αυτό της μητέρας και ένα κάποιου άλλου συγγενούς). Μάλιστα, το γονίδιο των κόκκινων μαλλιών, λένε οι επιστήμονες, μπορεί να μεταφερθεί αόρατα μέσω πολλών γενιών και να εκπλήξει ξαφνικά δύο γονείς με καστανά ή ξανθά μαλλιά.
Επιπλέον, όπως λέει η Garber, τα παιδιά σας μπορεί να έχουν εντελώς διαφορετικά χρώματα μαλλιών μεταξύ τους. Μπορεί, δηλαδή, το πρώτο σας παιδί να έχει τα χρώματα του πατέρα του και το δεύτερο παιδί τα χρώματα της μητέρας.
Άλλα χαρακτηριστικά προσώπου
Αν ονειρεύεστε «λακάκια» στα μάγουλα του μωρού σας μπορείτε να τα περιμένετε μόνο αν έχει και ο σύντροφός σας ή αν έχουν περισσότερο του ενός μέλη της ευρύτερης οικογένειάς σας. Όπως χαρακτηριστικά λένε οι επιστήμονες, «στοιχεία όπως το λακάκια θεωρούνται υπερισχύοντα και για να εμφανιστούν αρκεί να τα έχει ένας από τους δύο γονείς». Το ίδιο ισχύει για στοιχεία όπως οι φακίδες, η σχισμή στο πηγούνι, οι φύτρες και οι κορυφές των μαλλιών, το σχήμα της γλώσσας, αλλά και οι τρίχες στα αυτιά! Αν κάποιος από τους δύο, λοιπόν, έχει τέτοια στοιχεία... να τα περιμένετε και στο μωρό σας. Το σίγουρο είναι, πάντως, ότι αν υπάρχουν πολλά από αυτά τα στοιχεία στα γονίδιά σας, δε μπορείτε να επιλέξετε ποιο από όλα θα κληρονομήσει το παιδί σας.
Ύψος
Ο γενικός κανόνας για να υπολογιστεί το ύψος του παιδιού είναι ότι λαμβάνεται υπ'όψιν ο μέσος όρος του ύψους των γονιών και προστίθενται 5 εκατοστά αν πρόκειται για αγόρι ή αφαιρούνται 5 εκατοστά αν πρόκειται για κορίτσι. Έτσι, δύο ψηλοί γονείς θα έχουν κατά κανόνα ψηλά παιδιά και δύο κοντοί γονείς, κοντά παιδιά. Ωστόσο, οι κανόνες υπάρχουν για να σπάνε. Το ύψος είναι ένα πολυγονιδιακό χαρακτηριστικό -δηλαδή δεν δρα ένα γονίδιο μόνο του- και ρόλο σε αυτό παίζουν και περιβαλλοντικοί παράγοντες, π.χ. η διατροφή. Όπως χαρακτηριστικά λέει η πρόεδρος της Society of Human Genetics, Joann Boughman, «βλέπουμε συχνά παιδιά που δεν ακολουθούν τη φόρμουλα, δηλαδή από δύο γονείς μέτριου αναστήματος μπορεί να βγει μπασκετμπολίστας ή νάνος!»
Βάρος
Πολλοί γονείς, ειδικά αν είναι και οι δύο υπέρβαροι, ανησυχούν ότι έχουν γενετικά καταδικάσει τα παιδιά τους να έχουν και αυτά προβλήματα με το βάρος τους. Και η αλήθεια είναι, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ότι κάποιες οικογένειες έχουν την προδιάθεση να έχουν περισσότερα κιλά. Η Garber λέει, συγκεκριμένα, «έχουμε εδώ και καιρό παρατηρήσει ότι οι πιο βαριοί γονείς θα κάνουν και πιο βαριά παιδιά και ξέρουμε πλέον ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα συγκεκριμένο γονίδιο που προκαλεί αύξηση βάρους. Φαίνεται, λοιπόν, πως το παιδί που θα κληρονομήσει το συγκεκριμένο γονίδιο από κάθε γονιό θα είναι περί τα 3-4 κιλά πιο βαρύ από το μέσο όρο, σε αντίθεση με ένα παιδί που δεν θα έχει από κάπου να κληρονομήσει τέτοιο γονίδιο.» Φυσικά, ένα παιδί με 3-4 παραπάνω κιλά δεν θεωρείται σε καμία περίπτωση υπέρβαρο.
Το βάρος, λένε οι ειδικοί, επηρεάζεται τόσο από γενετικούς όσο και από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Το καλύτερο, λοιπόν, που έχετε να κάνετε, αν ανησυχείτε ότι θα κληροδοτήσετε στο παιδί σας το γονίδιο που αυξάνει το βάρος, είναι να φροντίσετε από νωρίς για την υγιεινή διατροφή του, ακολουθώντας και εσείς φυσικά ένα αντίστοιχα υγιεινό διαιτολόγιο, και να κάνετε την άσκηση βασική συνήθεια στην οικογένειά σας! Έτσι, θα είναι πιο εύκολο για όλους σας να ελέγχετε πάντα το βάρος σας.
Πνευματικά-σωματικά χαρίσματα
Μπορεί να έχετε παρατηρήσει ότι οι έξυπνοι γονείς «βγάζουν» έξυπνα παιδιά και οι γονείς-αθλητές «βγάζουν» παιδιά-αθλητές. Ο καθηγητής ψυχολογίας του San Francisco State University, Thomas Spencer, συμφωνεί με την άποψη ότι «από έξυπνα σπίτια βγαίνουν έξυπνα παιδιά», δηλαδή ότι υπάρχει γενετική επιρροή στην ευφυΐα. Ωστόσο, οι γονείς δεν προσφέρουν απλά το υψηλό IQ τους στο παιδί, αλλά και ένα συνολικό περιβάλλον γνώσης και μάθησης. «Οι έξυπνοι γονείς διαβάζουν και συζητούν με τα παιδιά, κάθονται μαζί τους στο τραπέζι την ώρα του φαγητού, τα βοηθούν να αναπτύξουν θετική προδιάθεση προς τα βιβλία», λέει ο Spencer. «Και αυτές είναι συνήθειες που κάθε γονιός μπορεί να υιοθετήσει για τα παιδιά του. Δεν απαιτούν ούτε χρήματα, ούτε ειδικές σπουδές».
Ακολούθως, και το μουσικό ταλέντο -συγκεκριμένα, ο σωστός τόνος- φαίνεται πως κυλά στα γονίδια, αλλά οι ερευνητές λένε πως και αυτό πρέπει να καλλιεργηθεί από νωρίς, ιδανικά πριν τα 7 χρόνια. Όσο πιο νωρίς ο εγκέφαλος του παιδιού κάνει τις απαραίτητες «συνδέσεις» τόσο πιο εύκολα θα ανθίσει η φυσική κλίση του παιδιού. Φυσικά, όλα αυτά δε σημαίνουν ότι ένα παιδί με κωφούς γονείς δεν θα μπορέσει ποτέ να αποκτήσει μουσικές γνώσεις, αλλά είναι απίθανο να γίνει παιδί-θαύμα στη μουσική. Όπως χαρακτηριστικά λέει ο Spencer, «μπορείς να διδάξεις πιάνο σε κάθε παιδί, αλλά το παιδί που δεν έχει το ΄μουσικό γονίδιο' δεν θα φτάσει ποτέ στα επίπεδα ενός παιδιού που ο ρυθμός 'κυλά' στην οικογένεια.»
Το ίδιο ισχύει, τέλος, και για τις αθλητικές δεξιότητες του παιδιού. Δεν υπάρχει συγκεκριμένο «αθλητικό γονίδιο», αλλά υπάρχει κληρονομικότητα στο πόσο γρήγορα τινάσσονται οι μύες κάποιου, στις γωνίες των οστών των ποδιών και στη φυσική ώθηση του σώματος. Ωστόσο, ένας γεννημένος αθλητής που δεν προπονείται δεν θα γίνει ποτέ πρωταθλητής, ενώ ένα παιδί χωρίς ιδιαίτερο αθλητικό προφίλ, το οποίο όμως προσπαθεί πολύ, μπορεί να τα πάει πολύ καλά στο άθλημα που θα επιλέξει.
